STEEN IN DE MAAG

Verlangen naar het Vaderland

Ken je dat gevoel? Die steen die in je maag ligt. Die lusteloosheid. Het geen zin hebben om die prachtige stad waar je nu tenslotte woont te gaan bekijken. Geen behoefte aan contact hebben met andere expats. Waarom ben ik niet blij ondanks het mooie huis? Wat gebeurt er met me? De kans is groot dat je, zonder dat je het weet, lijdt aan een van de meest voor de hand liggende expatziekten: heimwee. GC praat met expats over het missen van huis en haard en met de specialist op het gebied van heimwee: Dr. Miranda van Tilburg.

Door Jan van der Made

ROTTERDAM (Global Connection)"Ik raakte in een soort verval. Ik lag tot half twee 's middags in bed. Zo kende ik mezelf helemaal niet! Ik ben van nature productief en creatief. Ik zou toch niet depressief zijn?" Toen Rita Seltenrijch (55) twee jaar geleden in Wenen aankwam zat ze vol goede plannen. "We hadden een prachtige locatie. Het huis was ingericht naar mijn smaak. Ik gaf in Nederland workshops, fresco schilderen. Ons huis stond naast een restaurantje, met een tuin. Ik zag het gelijk al zitten: daar ga ik mijn art-garden creëren."

Maar het liep anders. Het begon toen de kinderen naar school gingen, na de zomervakantie. "Ze moesten de bus van half acht hebben. Ik zwaaide ze uit. En toen daalde de stilte op me neer. De doodse stilte in het huis. Zet een plaatje op. Niet zeuren, je moet gewoon wat gaan doen, zei ik dan tegen mezelf." Maar Rita deed niets.

Tegen de tijd dat haar dochters weer thuis kwamen van school, en later op de dag, haar man van het werk, werd het contrast met de rest van de familie zichtbaar: "de kinderen genoten van hun school, Cok, mijn man, had het naar zijn zin op het werk, maar ik voelde me zo doodongelukkig. Ik heb zoveel gehuild." Uiteindelijk ben ik naar een arts gegaan. En die zei: "Rita: het is niet niets wat je meemaakt. Je laat iets achter, je bent een nieuw leven gaan opbouwen. Je lijdt aan heimwee!"

Gezondheidspsychologe Dr. Miranda van Tilburg is verbonden aan de Universiteit van North Carolina en onderzoekt heimwee en haar oorzaken. "Heimwee is een intens verlangen naar een plaats die mensen meestal thuis noemen," zegt ze. "Er zijn beschrijvingen uit de 17e eeuw van mensen die er dodelijk ziek van werden. Het werd beschreven in legers, die moesten vechten in een ver land. Het werkt als een besmettelijke ziekte. Het kon zo erg toeslaan dat heimwee zich verspreidde over het hele peloton."

Volgens van Tilburg is heimwee het beste te vergelijken met een reactieve depressie, die ontstaat als reactie op bepaalde omstandigheden, in dit geval het verwijderd zijn van eigen huis en haard, eigen land, of vertrouwde omgeving, familie of vrienden. Vaak realiseren mensen, zoals Rita, zich in eerste instantie niet dat ze heimwee hebben, ze voelen dat er iets knaagt, maar weten niet wat. Van Tilburg: "Het lijkt het meest op rouwverwerking." Rita beaamt dat: "ik kan het alleen maar vergelijken met het gevoel dat ik had toen een goede vriend stierf."

Het is essentieel dat heimwee eerst als zodanig wordt herkend. Onderzoek heeft uitgewezen dat 50 tot 85 procent van mensen die verhuizen in meer of mindere mate last krijgen van heimwee. Van Tilburg: "het is sneu dat heimwee vaak kinderachtig wordt gevonden. Je bent ongelukkig, maar het is 'kinderachtig,' dus je laat het niet toe. Dat weerhoudt je er van om er met anderen over te praten. Ik ben veel volwassenen tegengekomen die denken dat ze de enige zijn die heimwee hebben." Volgens van Tilburg is ieder mens ontvankelijk voor heimwee, als de situatie maar erg genoeg is.

Maar sommige mensen zijn meer ontvankelijk voor aavallen van heimwee dan anderen. Mensen met een flexibele instelling die alles best vinden lijken minder problemen te hebben met gevoelens van heimwee dan de planners en zij die belang hechten aan strikte routine. In dat geval kan het een ware obsessie worden. Van Tilburg: "een hele familie kan uit elkaar vallen. Ik ken een geval van een Nederlandse vrouw die niet meer in de VS kon wonen met haar Amerikaanse man. Het werd zo erg dat ze absoluut terug moest en iedereen mee heeft genomen, ook de kinderen die de tienerleeftijd hadden bereikt. Nu woont de hele familie verspreid over de wereld. De kinderen zijn weggegaan, de man zit zoveel mogelijk in de VS en zij wil niet meer terug."

Zijn er pillen tegen heimwee? Wat moet je doen om van dat schrijnende gevoel af te komen om grotere drama's te voorkomen? Rita: "mijn dokter zei gelijk: 'Je moet er wat aan gaan doen. Ga eens lekker wandelen.' De volgende dag trok ze wandelschoenen aan, ging de bergen in en ontmoette in een restaurant een Oostenrijker met een oorlogstrauma, die haar zijn levensgeschiedenis vertelde. "ik luisterde daarnaar en dacht 'die man is veel ongelukkiger dan ik! Ik kan dit niet meer maken, ook niet ten opzichte van mijn man, die hier zijn best doet terwijl ik een beetje zitten mekkeren.'" Rita trok er op uit om schildersartikelen te kopen, ontmoette een docent aan de universiteit die workshops met haar wilde organiseren. "En zo kwam ik langzaam onder de mensen. Expats, Oostenrijkers. Ik ben les gaan nemen en actief betrokken geweest bij workshops voor het Mozartjaar, dat dit jaar in Oostenrijk wordt gevierd."

Heimwee ontstaat meestal niet onmiddellijk. Een nieuwe posting is te vergelijken met een huwelijk. Eerst vier je de 'wittebroodsweken' waar alles fantastisch is. De nieuwe indrukken worden opgezogen, het is net of je op vakantie bent. Van Tilburg: "dat gevoel verdwijnt, en na een tijdje blijken veel mensen het toch niet meer zo leuk te vinden. Ze realiseren zich dat ze eigenlijk wel weer naar huis willen." Maar dat kan niet. Heimwee slaat toe.

Reguliere heimwee-aanvallen, zoals die waar Rita onder leed zijn wellicht te voorkomen. Miranda van Tilburg: "Pillen tegen heimwee bestaan niet. Maar belangrijk is een goede voorbereiding. Lees van tevoren veel over de gebruiken van het land waar je naartoe gaat. Het is goed om iets van de taal te leren. Het zou fijn zijn als je het van tevoren een keer kan bezoeken, zodat het een beetje kan bezinken en het niet meer zo nieuw is. Als dat niet mogelijk is: bekijk foto's, reismateriaal. Kijk wat de beste manier is om sociale contacten op te bouwen, hoe je je bij een kerk kan aansluiten of een sportvereniging, kortom waar kun je naartoe om zo snel mogelijk mensen te ontmoeten."

En als je aankomt op de plaats van de nieuwe posting, moet je gelijk aan het werk. "Als je voor langere tijd wordt uitgezonden moet je het aanpassingsproces zo snel mogelijk bevorderen," aldus Van Tilburg. "Heel veel bezig zijn, actieve dingen doen. Niet de hele dag gaan zitten lezen op het strand, dat is funest." Er zijn momenten in een dag waarvan je weet dat het fout kan gaan, bijvoorbeeld als het bedtijd is, of bij het wakker worden. "Er zijn mensen die hun eigen wekker meenemen zodat het eerste wat ze zien bij het ontwaken iets vertrouwds is." Voor de eerste weken raadt ze aan om "niet alles te wassen voor je thuis weggaat, zodat de dingen die je hebt nog naar huis ruiken. Geuren zijn, vooral voor kinderen, heel belangrijk." Neem foto's mee, of een lamp. Een tafelkleedje. Maak het zoals thuis."

Met Rita gaat het veel beter. Ze voelt zich lekker met haar workshops en haar nieuwe vriendenkring. Maar dat wil niet zeggen dat ze nu nooit meer heimwee heeft. Binnen enkele maanden stierven haar schoonvader en vader. "Dan merk je dat je een soort broeders mist, taalbroeders, familie. Je familie houdt van je en kennen je door en door. Hier moet je investeren in andere relaties. Als er iets ernstigs gebeurt in Nederland dan merk je dat je dingen alleen moet oplossen en dat je vaak zit te grienen. Maar uiteindelijk kom je er altijd wel weer uit!"