LEVEN IN WENEN
Tussen Cultuur en Vreemdelingenhaat
Wenen! Spetterend met cultuur! 's Middags koffie in traditionele lokalen met live pianomuziek. Iedere avond topklasse concerten. Mozart in melodieën, portretten, T-shirts en zilveromwikkelde kogels van chocola, een reuzenrad, de Schöne Blaue Donau en correctheid, regels en veel, heel veel roken. Tijdens de koude oorlog was Wenen het spionnencentrum van oost en west, maar toen het IJzeren Gordijn open werd getrokken nam internationale belangstelling voor de stad af. Maar Wenen is terug en bloeit meer dan ooit tevoren. Hoe is het om in deze stad te wonen als expatriate?
Door Jan van der Made
WENEN (GLOBAL CONNECTION) "We kwamen hier aan op kerstavond," vertelt Susan Enge, wier echtgenoot bij het
International Atomic Energy Agency (IAEA) werkzaam is. "Mijn man had een verassing: hij had een paard en wagen
gehuurd. En dat was mijn eerste kennismaking met deze stad. De architectuur, de straten met de kinderhoofdjes.
Het was magical." Diane Gozens (haar man werkt voor Heineken) was in eerste instantie niet zo enthousiast.
"Toen ik hoorde dat Wenen de posting voor mijn man was vond ik dat maar niets. De saaiste stad in Europa,
wat gebeurt er nou in Wenen, dacht ik. Precies daarom had ik het nooit bezocht! Maar we kwamen aan in maart,
de terrassen waren al open, en binnen 24 uur voelde ik me volkomen op mijn gemak."
Wenen is een stad die soepel functioneert. Orde en organisatie worden geroemd door de buitenlandse bewoners. Er is een perfect georganiseerd systeem van openbaar vervoer. In 16 minuten ben je met de razendsnelle CAT-trein non-stop vanaf Wien International Airport in het stadscentrum. Daar kun je gebruik maken van een fijnmazig netwerk dat is opgebouwd uit de lijnen van de ondergrondse, die elke 2 minuten rijdt, de S-bahn, of de bussen die naar elk bezirk rijden, ongeacht de weersomstandigheden.
"De winters zijn het grootste nadeel," aldus Inez Huis, wier man ook voor Heineken werkt. Sneeuw kan
volkomen onverwacht vallen. Binnen een half uur ligt er een pak van twintig centimeter. Maar voor de
doorgewinterde Weense sneeuwopruimdienst is dat geen enkel probleem. Zodra de sneeuw neer begint te
dwarrelen trekt een leger oranje sneeuwschuifwagens naar buiten. Wegen zijn in een oogwenk sneeuwvrij.
Vliegtuigen vertrekken vrijwel zonder uitzondering op tijd tijdens weersomstandigheden waar verkeersleiders
in andere landen hun vliegvelden al zouden hebben gesloten.
Weense Kring
Wenen heeft anderhalf miljoen inwoners en ligt aan de veelbezongen Donau. De stad heeft een woelige geschiedenis. Ooit begon het als versterkt kamp aan de grens van het Romeinse rijk en maakte deel uit van Karel de Grote's Ostmark. In 1137 werd Wenen in geschiedenisannalen voor het eerst als stad genoemd die in de 13e eeuw uitgroeide tot de belangrijkste van centraal Europa. De stad werd belegerd door Turken, veroverd door Fransen, aangelijnd door Duitsers, binnengevallen door Soviet-Russen en kende gedurende haar roerige eeuwen periodes van geweldige culturele bloei, maar ook van diep verval. Toptijden waren die tijdens het Habsburgse Rijk, met name onder Maria Theresia (1740-1780) en Jozef II (1780-1790) en het begin van de twintigste eeuw, toen de Weense Kring haar stempel op de mondiale kunst en filosofie drukte.
Tijdens de Koude Oorlog en de jaren daarna vervulde Wenen een belangrijke rol in de handel tussen Oost- en West-Europa. Maar nadat het IJzeren Gordijn was opgehaald en de koude oorlog ten einde was raakte de stad in een identiteitscrisis. Naburige steden als Boedapest en Praag begonnen aan hun post-koudeoorlogse bloei en namen veel belangstelling van Wenen weg.
Maar Wenen is terug. Op 1 januari 1995 trad Oostenrijk toe tot de Europese Unie. Niet alleen is de stad zetel van een groot aantal internationale organisaties als de OPEC en de OSCE, maar vormt, samen met New York, Geneve en Nairobi één van de vier hoofdkwartieren van de Verenigde Naties. De IAEA en de UNIDO zijn in Wenen gevestigd en geven cachet aan de internationale allure van de stad met een enorme expatcommunity bestaande uit duizenden mensen. Hetgeen voor onderling contact een probleem kan zijn. Susan Enge: "Als je in bijvoorbeeld Azië zit zijn de expats veel meer geneigd elkaar op te zoeken." In Wenen vormen de expats los zand en gaan onder in de massa.
Zangknaapjes
Eén ding verenigt alle inwoners van Wenen: de muziek. Op straat spelen in rafelige kleren gestoken muzikanten
slechts topklasse muziek. Een klarinetconcert gespeeld met handen rood opgezwollen van de kou. Een complete
piano uitgeladen op een plein, sonates van Mozart doorbreken het monotone verkeersgedruis.
Dit jaar, 2006, wordt de 250e geboortedag van Mozart uitgebreid gevierd, speciale Mozartsessies worden
het hele jaar door gehouden. De Mozart-reclamemachine draait op volle toeren: om de paar honderd meter
is aan de grote winkelstraten als de Mariahilferstrasse wel een Mozart-souvenierwinkel waar een levensgrote
Mozartpop de klanten naar binnen lokt om Mozartkugeln (chocola met een kern van noga en
marsepein), T-shirts, notitieboekjes en tassen te kopen. Verderop, in de warme concerthallen speelt
de crème de la crème van de mondiale muziek in de Wiener Philharmoniker (opgericht in 1842) en Wiener
Symphoniker (opgericht in1900) of kweelt bij de Wiener Sängerknaben (stammend uit 1924). Probleem:
je moet tijden van tevoren reserveren. Concerten zijn op de dag van optreden standaard uitverkocht.
En behalve muziek zijn er natuurlijk architectonische hoogstandjes en de musea met hun ongeëvenaarde kunstcollecties. Talrijke voormalige woonhuizen van beroemde personen zijn als museum ingericht. De hele stad is eigenlijk een conglomeraat van monumenten ter ere van het keizerlijke verleden. De Stephansdom, de paleizen en winterresidenties die onder Maria Theresia werden geconstrueerd, en niet te vergeten het Belvedère en haar onvolprezen kunstcollectie. Maar pas op! Wie gedacht heeft de vijf beroemdste meesterwerken van Gustav Klimt, Oostenrijks' bekendste Art Nouveauschilder, te aanschouwen komt bedrogen uit. Op 5 februari was de laatste dag dat het grote publiek een blik kon werpen op het Portret van Adèle Bloch-Bauer, Oostenrijks' Mona Lisa. Een arbitragecommissie besloot dat de schilderijen teruggegeven moesten worden aan de erfgenamen Bloch-Bauer nadat ze tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Nazi's werden geconfisceerd.
De enorme stadsparken zijn keurig bijgehouden Voor het stadhuis, dat doet denken aan het paleis
van Disneyland, is een enorme ijsbaan aangelegd, een formule 1 racebaan lijkt het wel, die rond
grasperken en hoge bomen meandert. Maar het bekendste park, de Prater, ligt er rommelig bij in
de kou. Het reuzenrad, al vlak na haar oprichting onsterfelijk gemaakt door Orson Welles in The Third Man
wentelt majestueus door de blauwe lucht. Overdag is de Prater het domein van families en toeristen, 's nachts
van prostituees die naar potentiële klanten lonken. Is het 's nachts gevaarlijk op straat? Carolyn Apostolo:
"We kwamen net van Washington D.C. waar het nou niet bepaald veilig is. Op een avond zei ik tegen mijn man
dat hij terug moest gaan naar huis met de kinderen want ik moest nog geld pinnen bij een automaat. Hij zei
dat hij later dacht, ik ben gek, ik laat mijn vrouw midden in de nacht geld pinnen, en midden door de stad
naar huis lopen!" In Wenen kan dat zonder probleem.
Hongaarse nummerplaten
Maar de glinsterende medaille van cultuur en orde die Wenen heet heeft ook een andere kant. "De mensen zijn erg gesloten," klagen veel expatriates. Het is een ware investering om vrienden te krijgen. Diane Gozens werd nog nooit bij iemand thuis uitgenodigd. "Je ontmoet elkaar in een restaurant, of op cursus. Als ze maar het minste accent horen hebben ze zoiets van ojee, straks gaat ze tegen mij praten, straks versta ik het niet."
Wenen heeft altijd een stroeve relatie gehad met haar buitenlanders. In 1406 reeds werden de joden uit de stad gebannen. De schrik voor de Turken zit er nog steeds diep in: in 1529 en 1683 stonden de soldaten van het Ottomaanse rijk voor de stadspoorten, maar Wenen hield stand. Referenties aan die tijd vormen nog steeds een achtergrond van argumenten om Turkije buiten de deur van de Europese Unie te houden. "Leuzen als Wien darf kein Istanbul werden (Wenen mag geen Istanboel worden) en Mann soll Deutsch reden (je moet Duits praten) worden hier zonder veel afkeuring van het grote publiek gebezigd," verbaast Diane Gozens zich. Je hoeft geeneens van heel ver te komen.
Inez Huis verhuisde onlangs vanuit Hongarije naar Wenen. In het begin had ze nog Hongaarse nummerplaten op haar auto. "Je merkt het in het rijverkeer. En de buren schrokken zich dood, die dachten dat er opeens een stel Hongaren naast ze kwam wonen." De uitbreiding van de EU baart de lokale bevolking grote zorgen. Opeens zijn er Polen, Tsjechen. "Als er weer een bus Roemenen een shoppingtocht heeft gehouden controleert het winkelpersoneel de bus en de tassen omdat ze bang zijn dat veel van hun producten gestolen werden," aldus Carolyn Apostolo. En zelfs als je vloeiend Duits spreekt hoor je er nog niet bij.
Toch zijn er ontroerende verhalen over buitenlands-Oostenrijkse vriendschap. Rita Seltenrijch kreeg aanvankelijk ruzie met een buurman omdat ze de vuilnisbak open liet staan. "Hij dreigde zelfs met de politie. Uiteindelijk nodigde zijn vrouw me binnen. Uren heb ik er gezeten. Ik moest foto's bekijken van hun hond. En nu steekt hij zijn hand op als ik hem zie."
Onderzoek
Maar de algehele conclusie over Wenen is positief en de opmerkingen van de expatriates worden ondersteund door gedegen onderzoek. Mercer Consultancy zegt dat Wenen de vierde beste plek ter wereld is om te wonen, na Genève, Zürich en Vancouver. Wel is de stad peperduur, zegt de Economist Intelligence Unit in haar laatste rapport: ze is sinds vorig jaar weliswaar verdreven uit de top-tien van 's werelds duurste steden, maar de Cost of Living Index is nog altijd meer dan een kwart hoger dan die van zeg, Nederland. Maar... je moet er wat voor over hebben om te kunnen verdrinken in de cultuur van de stad waar de geest van Sissi de geschiedenis tot leven brengt!